ΑΝ ΔΕΝ ΓΙΝΟΥΝ ΒΙΩΜΑ ΔΕΝ ΤΙΣ ΤΙΜΑΣ ΑΛΛΑ ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ ΤΙΣ ΕΚΤΙΜΑΣ ......
α)Όσα πράγματα ( ή ιδιότητες, ή θεσμούς, ή αρχές ζωής ή λειτουργίες...) οι άνθρωποι τα θεωρούν σημαντικά για τη ζωή τους ή ζηλευτά και επιθυμούν να τα αποκτήσουν (ή να τα πρεσβεύουν και να τα εφαρμόζουν στη ζωή τους...) αυτά ονομάζουν αξίες και διακηρύσσουν ή αποδέχονται ότι αυτά «αξίζουν τον κόπο» για να αποκτηθούν και να υπηρετούν τη ζωή, για να την κάνουν πιο ευχάριστη ή σεβαστή. Αντιγράφω από ένα συμπληρωματικό λήμμα φιλοσοφικού λεξικού που γράφτηκε το 1994: «Αξία: καθετί που οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι «αξίζει» να προσπαθήσουν για να το αποκτήσουν, να το ζήσουν, σε άλλους να το συστήσουν...» γιατί διευκολύνει ή ομορφαίνει τη ζωή τους ή αποτελεί καύχημά τους ή υπηρετεί και την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.
β. Πεδία δράσης ανθρώπων όπου αναγνωρίζονται αξίες ποικίλες: στον τομέα της οικονομικής ζωής για την απόκτηση και διαχείριση οικονομικών αγαθών αναγνωρίζονται ως αξίες οικονομικές: η εργασία για την απόκτηση αγαθών, η περίσκεψη για καλή οικονομική διαχείριση των αγαθών, η φροντίδα για τη συντήρησή τους ως την ώρα της κατανάλωσης, η δίκαιη διανομή τους πρώτα σε κείνους που συμβάλλουν στην παραγωγή τους, χωρίς να αποκλείονται και άλλοι που έχουν ανάγκη. Πρόκειται για αξίες απλές, που όμως εγκλείουν πολύτιμο πρακτικό αποτέλεσμα πολύ επιθυμητό. Πόσο σημαντικές είναι οι αξίες οι οικονομικές γίνεται πολύ αντιληπτό, αν κάποια στιγμή λείψουν τα αναγκαία για την επιβίωση οικονομικά αγαθά. Είναι πιθανό ότι στην ιεραρχία των αξιών οι οικονομικές έχουν την πρώτη θέση, επειδή σχετίζονται άμεσα με την ανάγκη επιβίωσης (άρτος επιούσιος, συνήθως πρώτο αίτημα των προσευχομένων).
Με ανάλογο τρόπο κάνουμε λόγο για αξίες κοινωνικές, π.χ. κοινωνική αντίληψη, ευαισθησία, αλληλεγγύη) στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής, για αξίες πολιτικές, για αξίες επιστημονικές, (π. χ. έρευνα προσεκτική για αναζήτηση της αλήθειας και προβολή της), για αξίες αισθητικές (που εκφράζουν θαυμασμό, συγκίνηση για το ωραίο), αξίες μεταφυσικές (απορίες για το άπειρο του χώρου και του χρόνου), αξίες θρησκευτικές, αξίες ψυχαγωγίας, τεχνολογίας. Αξία πρώτη για όλους η υγεία.
γ. Διερεύνηση της σχέσης αξιών, αρετών, αναγκών.
Αν αναρωτηθούμε ποια σχέση έχουν ή συγγένεια οι ονομαζόμενες από τους ανθρώπους αξίες (επιστημονικές, οικονομικές, θρησκευτικές, αισθητικές και άλλες) προς ό, τι οι ίδιοι άνθρωποι ονομάζουν αρετές και ανάγκες, αβίαστα νομίζω θα καταλήξουμε στο ότι:
Οι ανάγκες της ζωής οδηγούν τις συνειδήσεις στην ανάδειξη ή αναγνώριση αξιών (στόχων που η προσέγγισή τους προσφέρει ικανοποίηση, γιατί ανταποκρίνεται στις ανάγκες, θεραπεύει ανάγκες). Έπειτα ο προσανατολισμός της συνείδησης (της σκέψης, της βούλησης, της δράσης του ατόμου) προς επίτευξη των αξιών και η αντίστοιχη δραστηριότητα αναγνωρίζεται ως αρετή αντίστοιχη και επαινείται. Ένα δείγμα τέτοιων διαλογισμών στην πολιτική σκέψη: ο Περικλής, σύμφωνα με την αφήγηση του Θουκυδίδη, προβάλλει σε δημόσια ομιλία του (δημηγορία) ως αρετές του πολιτικού: «γνώναι τα δέοντα και ερμηνεύσαι ταύτα, είναι τε φιλόπολιν και χρημάτων κρείσσονα» Προφανές ότι οι ανάγκες προβάλλονται ως αξίες και η υπηρεσία των αξιών προβάλλεται ως αρετή εκείνων που τις υπηρετούν.
δ. Αξίες, αρετές διαφόρων εποχών, κοινωνιών, κοινωνικών ομάδων.
Μολονότι κάποιες ανάγκες (επιβίωσης και βίωσης) αναγνωρίζονται ως πρωταρχικές και πανανθρώπινες, ο τρόπος ικανοποίησής τους και της προαγωγής τους σε αξίες και αρετές διαμορφώνεται μέσα στις περιστάσεις κάθε κοινωνίας και εποχής. Και κάθε κοινωνία ανάλογα με τις περιστάσεις που αντιμετωπίζει προβάλλει αξίες και αρετές που την υπηρετούν, που ανταποκρίνονται πιο άμεσα στις ανάγκες της. Δείγματα γνωστά:
Στην αρχαία ελληνική κοινωνία προβάλλονταν ως πρώτες ή κύριες αρετές: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη ή φρόνηση, δικαιοσύνη, μολονότι διάσημοι εκφραστές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ως άτομα στον τομέα της δράσης τους πρόβαλλαν άλλες αξίες - αρετές. Παράδειγμα πρώτο: ο Θουκυδίδης ανέδειξε σε αξία πρώτη την αναζήτηση της αλήθειας (στον τομέα της Ιστορίας, της ιστοριογραφίας). Παράδειγμα δεύτερο: ο Ιπποκράτης υπογράμμισε ως αξία - αρετή πρώτη το επαγγελματικό ήθος του γιατρού, ο οποίος καλείται να έχει κριτήριο πρώτο σε όλες τις κινήσεις του ότι οφείλει να δρα «επ' ωφελία των καμνόντων». Ο Πρωταγόρας από τη σκοπιά του ως δάσκαλος της κοινωνικοπολιτικής ρητορικής υπογραμμίζει επιγραμματικά την ανάγκη αναγνώρισης του δικαιώματος γνώμης / διαφωνίας, όταν λέγει κατηγορηματικά: «περί παντός πράγματος δύο εισίν λόγοι αντικείμενοι αλλήλοις» και «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνοντας τον κύκλο επιστημονικών αναζητήσεων πολλών φυσιολόγων (προδρόμων της φυσικής επιστήμης) συνοψίζει επιγραμματικά ως αξία - αρετή για τον επιστήμονα την αναζήτηση της αιτίας, γιατί: «τότε μόνον οιόμεθα γιγνώσκειν τι, όταν τα αίτια γνωρίσωμεν τα πρώτα». Και πολλές δεκαετίες νωρίτερα (περί το 430 π.Χ. ) ο Περικλής εκτιμώντας τις ανάγκες της πολιτικής δράσης είχε προβάλει ως αξίες της πολιτικής κοινωνίας, άρα ως αρετές για τον πολιτικό άνδρα.
Αξίες ατόμων, κοινωνικών ομάδων, θεσμών, εθνών, ομάδων εθνών, της ανθρωπότητας όλης. Ερμηνεία αυτών και έπαινοι των αντίστοιχων αρετών.
Από την ιστορία των κοινωνιών γνωρίζουμε ότι κατά καιρούς:
Κάποιες σημαντικές για την ύπαρξή τους αξίες τις αποδέχονταν σχεδόν καθολικά, τις θαύμαζαν, τις επαινούσαν ως αρετές , και θεωρούσαν άτομα μειωμένης αξίας όσους αδυνατούσαν να τιμήσουν αυτές τις αξίες στο βαθμό που ίσως θα μπορούσαν. Λογουχάρη, στην αρχαία ελληνική πόλη η ανδρεία ήταν όρος επιβίωσης του ατόμου και του συνόλου, ειδικά στις περιόδους του πολέμου (ειδική επιβεβαίωση από τα ομηρικά έπη). Παράλληλα τιμούσαν τη σοφία (δείγμα ο Νέστορας) έως και την πανουργία για λόγους επιβίωσης (και διάσωσης των συντρόφων), δείγμα ο Οδυσσέας.
Αλλά στην οργάνωση των κοινωνιών και τον τρόπο επίλυσης των πολιτικών προβλημάτων διαμόρφωσαν δυο τουλάχιστον ομάδες αξιών και οι υπερασπιστές τους (Ολιγαρχικοί - Δημοκρατικοί) αντιπάλευαν την προβολή των αντίστοιχων ιδεών - αξιών. Ανάλογες εκφάνσεις προβολής και τριβής μπορεί να εμφανίζουν και οι αξίες ευρύτερων ομάδων (εθνών, πολιτισμών), που έφτασαν να προβάλλουν τις δικές τους αξίες ως σημαία του κόσμου και σύμβολο περιφρόνησης για τους άλλους ή και αντιδικίας προς τους άλλους. (Ενδεικτικά θυμίζω τις «αξίες» του Ναζισμού[9], των Αρίων ή τις «Αξίες της Δύσης έναντι της Ανατολής», την ιερή και ανιστόρητη αντιδιαστολή βάρβαρης Ανατολής έναντι της πολιτισμένης Δύσης κ.λπ., κ.λπ.)[10].
Όλα αυτά τα συμπτώματα βέβαια είναι δείγματα παρανόησης των αξιών, ιδιαίτερα όταν απουσιάζει η νηφαλιότητα και η φρόνηση[11]ή πλεονάζει το συμφέρον, η ιδιοτέλεια.
στ. Καταξίωση, απαξίωση, μεταξίωση αξιών, ιδεών, δράσεων, θεσμών που βασίζονται σε κάποιες αξίες.
Όπως προσημειώσαμε (§ γ΄), οι αξίες αναγνωρίζονται και προβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες της ζωής γενικά, ανάλογα με τις ανάγκες και σχέσεις της κοινωνικής ζωής ειδικά. Ο σεβασμός για τη ζωή διαπιστώνουμε ότι είναι καθολικός, επίσης ο σεβασμός για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ατόμου. Όμως οι συνθήκες ζωής μέσα στην κοινωνία δημιουργούν συχνά αυξομειώσεις ή διακυμάνσεις για την αξία των αξιών ή για τα όριά τους, κάποτε για την ίδια την αξία τους. Αλλοτε προκαλούν γενικότερη κρίση αξιών ή και συγκρούσεις αξιών. Και μένει το άτομο ( ή ομάδες ... ατόμων) μόνος κριτής υπεύθυνος να αποφασίζει αποδοχή, απόρριψη, αξιολόγηση αξιών ή απαξίωση και μεταξίωση (μετακίνηση αξιών σε άλλους τομείς δράσης).
Συνέπεια λόγων και πράξεων σε σχέση προς τις διακηρύξεις και προσδοκίες ή αξιώσεις.
Συνηθισμένο το φαινόμενο της ασυνέπειας (για τα άτομα, τις κοινωνικές ομάδες, τις κοινωνίες): άλλα διακηρύττουν ως αξίες, άλλα πράττουν, άλλοτε συστηματικά και συνειδητά, άλλοτε συμπτωματικά και ίσως χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει. Μπορεί να μιλάμε για σύγχυση ή πλάνη ή υποκρισία και δολιότητα. Στην επιστήμη, ειδικά στην ιστορική αφήγηση, η αναζήτηση της αλήθειας και η διακρίβωση συμφωνίας ή διάστασης λόγων - πράξεων είναι χρέος επιστημονικό, όπως από τα χρόνια τα παλιά επισήμανε ο Θουκυδίδης.
Όταν και όπου η αξιολόγηση αμελείται, παραποιείται ή καταργείται, εκεί μοιραία επακολουθεί μείωση προσπάθειας, έλλειμμα βελτίωσης, χαλάρωση και μαρασμός. Τελικά έρχεται και αναξιοπιστία και μείωση υπόληψης[19]για πρόσωπα και θεσμούς. Τότε γίνεται λόγος για Κρίση Αξιών. Φρονώ ότι πρόκειται για ακρισία συνειδήσεων, που έχουν αποδεχτεί πορεία μη αξιολόγησης (μη εγρήγορσης των ατόμων για βελτίωση) του έργου τους.
α)Όσα πράγματα ( ή ιδιότητες, ή θεσμούς, ή αρχές ζωής ή λειτουργίες...) οι άνθρωποι τα θεωρούν σημαντικά για τη ζωή τους ή ζηλευτά και επιθυμούν να τα αποκτήσουν (ή να τα πρεσβεύουν και να τα εφαρμόζουν στη ζωή τους...) αυτά ονομάζουν αξίες και διακηρύσσουν ή αποδέχονται ότι αυτά «αξίζουν τον κόπο» για να αποκτηθούν και να υπηρετούν τη ζωή, για να την κάνουν πιο ευχάριστη ή σεβαστή. Αντιγράφω από ένα συμπληρωματικό λήμμα φιλοσοφικού λεξικού που γράφτηκε το 1994: «Αξία: καθετί που οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι «αξίζει» να προσπαθήσουν για να το αποκτήσουν, να το ζήσουν, σε άλλους να το συστήσουν...» γιατί διευκολύνει ή ομορφαίνει τη ζωή τους ή αποτελεί καύχημά τους ή υπηρετεί και την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.
β. Πεδία δράσης ανθρώπων όπου αναγνωρίζονται αξίες ποικίλες: στον τομέα της οικονομικής ζωής για την απόκτηση και διαχείριση οικονομικών αγαθών αναγνωρίζονται ως αξίες οικονομικές: η εργασία για την απόκτηση αγαθών, η περίσκεψη για καλή οικονομική διαχείριση των αγαθών, η φροντίδα για τη συντήρησή τους ως την ώρα της κατανάλωσης, η δίκαιη διανομή τους πρώτα σε κείνους που συμβάλλουν στην παραγωγή τους, χωρίς να αποκλείονται και άλλοι που έχουν ανάγκη. Πρόκειται για αξίες απλές, που όμως εγκλείουν πολύτιμο πρακτικό αποτέλεσμα πολύ επιθυμητό. Πόσο σημαντικές είναι οι αξίες οι οικονομικές γίνεται πολύ αντιληπτό, αν κάποια στιγμή λείψουν τα αναγκαία για την επιβίωση οικονομικά αγαθά. Είναι πιθανό ότι στην ιεραρχία των αξιών οι οικονομικές έχουν την πρώτη θέση, επειδή σχετίζονται άμεσα με την ανάγκη επιβίωσης (άρτος επιούσιος, συνήθως πρώτο αίτημα των προσευχομένων).
Με ανάλογο τρόπο κάνουμε λόγο για αξίες κοινωνικές, π.χ. κοινωνική αντίληψη, ευαισθησία, αλληλεγγύη) στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής, για αξίες πολιτικές, για αξίες επιστημονικές, (π. χ. έρευνα προσεκτική για αναζήτηση της αλήθειας και προβολή της), για αξίες αισθητικές (που εκφράζουν θαυμασμό, συγκίνηση για το ωραίο), αξίες μεταφυσικές (απορίες για το άπειρο του χώρου και του χρόνου), αξίες θρησκευτικές, αξίες ψυχαγωγίας, τεχνολογίας. Αξία πρώτη για όλους η υγεία.
γ. Διερεύνηση της σχέσης αξιών, αρετών, αναγκών.
Αν αναρωτηθούμε ποια σχέση έχουν ή συγγένεια οι ονομαζόμενες από τους ανθρώπους αξίες (επιστημονικές, οικονομικές, θρησκευτικές, αισθητικές και άλλες) προς ό, τι οι ίδιοι άνθρωποι ονομάζουν αρετές και ανάγκες, αβίαστα νομίζω θα καταλήξουμε στο ότι:
Οι ανάγκες της ζωής οδηγούν τις συνειδήσεις στην ανάδειξη ή αναγνώριση αξιών (στόχων που η προσέγγισή τους προσφέρει ικανοποίηση, γιατί ανταποκρίνεται στις ανάγκες, θεραπεύει ανάγκες). Έπειτα ο προσανατολισμός της συνείδησης (της σκέψης, της βούλησης, της δράσης του ατόμου) προς επίτευξη των αξιών και η αντίστοιχη δραστηριότητα αναγνωρίζεται ως αρετή αντίστοιχη και επαινείται. Ένα δείγμα τέτοιων διαλογισμών στην πολιτική σκέψη: ο Περικλής, σύμφωνα με την αφήγηση του Θουκυδίδη, προβάλλει σε δημόσια ομιλία του (δημηγορία) ως αρετές του πολιτικού: «γνώναι τα δέοντα και ερμηνεύσαι ταύτα, είναι τε φιλόπολιν και χρημάτων κρείσσονα» Προφανές ότι οι ανάγκες προβάλλονται ως αξίες και η υπηρεσία των αξιών προβάλλεται ως αρετή εκείνων που τις υπηρετούν.
δ. Αξίες, αρετές διαφόρων εποχών, κοινωνιών, κοινωνικών ομάδων.
Μολονότι κάποιες ανάγκες (επιβίωσης και βίωσης) αναγνωρίζονται ως πρωταρχικές και πανανθρώπινες, ο τρόπος ικανοποίησής τους και της προαγωγής τους σε αξίες και αρετές διαμορφώνεται μέσα στις περιστάσεις κάθε κοινωνίας και εποχής. Και κάθε κοινωνία ανάλογα με τις περιστάσεις που αντιμετωπίζει προβάλλει αξίες και αρετές που την υπηρετούν, που ανταποκρίνονται πιο άμεσα στις ανάγκες της. Δείγματα γνωστά:
Στην αρχαία ελληνική κοινωνία προβάλλονταν ως πρώτες ή κύριες αρετές: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη ή φρόνηση, δικαιοσύνη, μολονότι διάσημοι εκφραστές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού ως άτομα στον τομέα της δράσης τους πρόβαλλαν άλλες αξίες - αρετές. Παράδειγμα πρώτο: ο Θουκυδίδης ανέδειξε σε αξία πρώτη την αναζήτηση της αλήθειας (στον τομέα της Ιστορίας, της ιστοριογραφίας). Παράδειγμα δεύτερο: ο Ιπποκράτης υπογράμμισε ως αξία - αρετή πρώτη το επαγγελματικό ήθος του γιατρού, ο οποίος καλείται να έχει κριτήριο πρώτο σε όλες τις κινήσεις του ότι οφείλει να δρα «επ' ωφελία των καμνόντων». Ο Πρωταγόρας από τη σκοπιά του ως δάσκαλος της κοινωνικοπολιτικής ρητορικής υπογραμμίζει επιγραμματικά την ανάγκη αναγνώρισης του δικαιώματος γνώμης / διαφωνίας, όταν λέγει κατηγορηματικά: «περί παντός πράγματος δύο εισίν λόγοι αντικείμενοι αλλήλοις» και «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνοντας τον κύκλο επιστημονικών αναζητήσεων πολλών φυσιολόγων (προδρόμων της φυσικής επιστήμης) συνοψίζει επιγραμματικά ως αξία - αρετή για τον επιστήμονα την αναζήτηση της αιτίας, γιατί: «τότε μόνον οιόμεθα γιγνώσκειν τι, όταν τα αίτια γνωρίσωμεν τα πρώτα». Και πολλές δεκαετίες νωρίτερα (περί το 430 π.Χ. ) ο Περικλής εκτιμώντας τις ανάγκες της πολιτικής δράσης είχε προβάλει ως αξίες της πολιτικής κοινωνίας, άρα ως αρετές για τον πολιτικό άνδρα.
Αξίες ατόμων, κοινωνικών ομάδων, θεσμών, εθνών, ομάδων εθνών, της ανθρωπότητας όλης. Ερμηνεία αυτών και έπαινοι των αντίστοιχων αρετών.
Από την ιστορία των κοινωνιών γνωρίζουμε ότι κατά καιρούς:
Κάποιες σημαντικές για την ύπαρξή τους αξίες τις αποδέχονταν σχεδόν καθολικά, τις θαύμαζαν, τις επαινούσαν ως αρετές , και θεωρούσαν άτομα μειωμένης αξίας όσους αδυνατούσαν να τιμήσουν αυτές τις αξίες στο βαθμό που ίσως θα μπορούσαν. Λογουχάρη, στην αρχαία ελληνική πόλη η ανδρεία ήταν όρος επιβίωσης του ατόμου και του συνόλου, ειδικά στις περιόδους του πολέμου (ειδική επιβεβαίωση από τα ομηρικά έπη). Παράλληλα τιμούσαν τη σοφία (δείγμα ο Νέστορας) έως και την πανουργία για λόγους επιβίωσης (και διάσωσης των συντρόφων), δείγμα ο Οδυσσέας.
Αλλά στην οργάνωση των κοινωνιών και τον τρόπο επίλυσης των πολιτικών προβλημάτων διαμόρφωσαν δυο τουλάχιστον ομάδες αξιών και οι υπερασπιστές τους (Ολιγαρχικοί - Δημοκρατικοί) αντιπάλευαν την προβολή των αντίστοιχων ιδεών - αξιών. Ανάλογες εκφάνσεις προβολής και τριβής μπορεί να εμφανίζουν και οι αξίες ευρύτερων ομάδων (εθνών, πολιτισμών), που έφτασαν να προβάλλουν τις δικές τους αξίες ως σημαία του κόσμου και σύμβολο περιφρόνησης για τους άλλους ή και αντιδικίας προς τους άλλους. (Ενδεικτικά θυμίζω τις «αξίες» του Ναζισμού[9], των Αρίων ή τις «Αξίες της Δύσης έναντι της Ανατολής», την ιερή και ανιστόρητη αντιδιαστολή βάρβαρης Ανατολής έναντι της πολιτισμένης Δύσης κ.λπ., κ.λπ.)[10].
Όλα αυτά τα συμπτώματα βέβαια είναι δείγματα παρανόησης των αξιών, ιδιαίτερα όταν απουσιάζει η νηφαλιότητα και η φρόνηση[11]ή πλεονάζει το συμφέρον, η ιδιοτέλεια.
στ. Καταξίωση, απαξίωση, μεταξίωση αξιών, ιδεών, δράσεων, θεσμών που βασίζονται σε κάποιες αξίες.
Όπως προσημειώσαμε (§ γ΄), οι αξίες αναγνωρίζονται και προβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες της ζωής γενικά, ανάλογα με τις ανάγκες και σχέσεις της κοινωνικής ζωής ειδικά. Ο σεβασμός για τη ζωή διαπιστώνουμε ότι είναι καθολικός, επίσης ο σεβασμός για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ατόμου. Όμως οι συνθήκες ζωής μέσα στην κοινωνία δημιουργούν συχνά αυξομειώσεις ή διακυμάνσεις για την αξία των αξιών ή για τα όριά τους, κάποτε για την ίδια την αξία τους. Αλλοτε προκαλούν γενικότερη κρίση αξιών ή και συγκρούσεις αξιών. Και μένει το άτομο ( ή ομάδες ... ατόμων) μόνος κριτής υπεύθυνος να αποφασίζει αποδοχή, απόρριψη, αξιολόγηση αξιών ή απαξίωση και μεταξίωση (μετακίνηση αξιών σε άλλους τομείς δράσης).
Συνέπεια λόγων και πράξεων σε σχέση προς τις διακηρύξεις και προσδοκίες ή αξιώσεις.
Συνηθισμένο το φαινόμενο της ασυνέπειας (για τα άτομα, τις κοινωνικές ομάδες, τις κοινωνίες): άλλα διακηρύττουν ως αξίες, άλλα πράττουν, άλλοτε συστηματικά και συνειδητά, άλλοτε συμπτωματικά και ίσως χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει. Μπορεί να μιλάμε για σύγχυση ή πλάνη ή υποκρισία και δολιότητα. Στην επιστήμη, ειδικά στην ιστορική αφήγηση, η αναζήτηση της αλήθειας και η διακρίβωση συμφωνίας ή διάστασης λόγων - πράξεων είναι χρέος επιστημονικό, όπως από τα χρόνια τα παλιά επισήμανε ο Θουκυδίδης.
Όταν και όπου η αξιολόγηση αμελείται, παραποιείται ή καταργείται, εκεί μοιραία επακολουθεί μείωση προσπάθειας, έλλειμμα βελτίωσης, χαλάρωση και μαρασμός. Τελικά έρχεται και αναξιοπιστία και μείωση υπόληψης[19]για πρόσωπα και θεσμούς. Τότε γίνεται λόγος για Κρίση Αξιών. Φρονώ ότι πρόκειται για ακρισία συνειδήσεων, που έχουν αποδεχτεί πορεία μη αξιολόγησης (μη εγρήγορσης των ατόμων για βελτίωση) του έργου τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου